Roszczenia osób pozostających przy życiu na utrzymaniu

z pracowniczego programu emerytalnego

W przypadku śmierci osoby pobierającej emeryturę pracowniczą, małżonek zmarłego ma prawo do otrzymania renty wdowiej. Uprawnienia dla osób, które przeżyły, zależą jednak od pewnych czynników. Ponieważ renta wdowia i renta ustawowa traktowane są z grubsza tak samo pod względem prawnym, to dla skutecznego żądania muszą być spełnione podobne warunki.

Po pierwsze, małżeństwo musi trwać co najmniej dwanaście miesięcy, aby osoba owdowiała miała prawo do małej renty wdowiej. Jest ona wypłacana tylko przez okres maksymalnie dwóch lat i obejmuje 25 procent rzeczywistej emerytury pracowniczej. Aby spełnić warunki do uzyskania dużej renty wdowiej, osoba pozostała przy życiu musi mieć również ukończone 45 lat lub mieć sprawdzalne ograniczenie zdolności do zarobkowania. W tym przypadku emerytura wynosi 55 procent rzeczywistej emerytury pracowniczej. Ponadto żyjące dzieci mogą mieć prawo do renty sierocej z tytułu emerytury pracowniczej zmarłego rodzica. Należy jednak pamiętać, że łączna kwota wypłacanej renty rodzinnej nie może przekroczyć kwoty ustalonej renty pracowniczej.

Ponadto należy wziąć pod uwagę, że w niektórych przypadkach uzasadnionego interesu pracodawcy renta dla wdowy i wdowca może być wyłączona przez określone klauzule. Ograniczenia takie nie mogą jednak stanowić nieuzasadnionej niekorzyści dla osoby pobierającej rentę. I tak w przełomowym orzeczeniu Federalnego Sądu Pracy (BAG, wyrok z 19 lutego 2019 r., 3 AZR 150/18) uznano za niedopuszczalną klauzulę, w której rentę rodzinną uzależniono od dziesięcioletniego istnienia małżeństwa. 

Federalny Sąd Pracy uznał okres dziesięciu lat za arbitralny i uznał, że ograniczenie czasowe zagraża celowi renty rodzinnej. W konkretnym przypadku nie miała ona samoistnego związku ze stosunkiem pracy. Zgodnie z orzecznictwem Federalnego Sądu Pracy minimalny okres małżeństwa jest właściwy tylko wtedy, gdy w sposób oczywisty służy wykluczeniu renty rodzinnej dla tzw. małżeństw emerytalnych. Małżeństwa te zawierane są najczęściej bezpośrednio przed spodziewaną śmiercią współmałżonka, przede wszystkim w celu przyznania małżonkowi świadczeń emerytalnych.

Z kolei inne klauzule ograniczające zostały w międzyczasie uznane przez sądy. Na przykład tzw. klauzula późnego małżeństwa. Dopuszczalne jest wyłączenie renty rodzinnej, jeżeli małżeństwo zostało zawarte późno. Może to mieć miejsce w przypadku, gdy małżeństwo ma miejsce po zdarzeniu ubezpieczeniowym lub gdy małżeństwo ma miejsce po ukończeniu 62 lat, przy czym wiek ten jest odpowiednią granicą wieku, od której zgodnie z systemem emerytalnym powinno rozpocząć się przyznawanie emerytury.

Możliwość zastosowania klauzuli różnicy wieku, a tym samym wyłączenia renty dla wdowy lub wdowca, jest nadal prawnie uznawana, jeśli różnica wieku między małżonkami jest wyjątkowo duża. Podobnie jak w przypadku klauzuli późnego małżeństwa, wybrana odległość musi być jednak rozsądna i konieczna. Między innymi Federalny Sąd Pracy potwierdził stosowność w przypadku różnicy 15 lat. Możliwe jest również zmniejszenie wysokości renty rodzinnej o pięć procent każdego roku. 

Sporne jest jednak, jak należy ocenić sprawę, jeśli różnica wieku między małżonkami wynosi tylko dziesięć lat. Za przyjęciem założenia o wykluczeniu przemawia fakt, że różnica wieku wynosząca dziesięć lat znacznie przekracza zwykłą różnicę. Ponadto w przedmiotowej sprawie należy się spodziewać, że przy takiej różnicy wieku małżonkowie tak już ułożyli swoje życie, że jeden z małżonków część życia spędza bez drugiego.